۱۳۸۷ بهمن ۹, چهارشنبه

8 مارت:قادينلارا قارشي آيري سئچكيلي يين، بين الخلق مقياسدا بير داها ديله گتيريلديگي تاريخي بير گون

8 مارت :قادينلارا قارشي آيري سئچكيلي يين، بين الخلق مقياسدا بير داها ديله گتيريلديگي تاريخي بير گون

سريه اردبيللي

19 نجي عصرده صنعتي انقلاب ،آوروپا قادين لارينين حركاتي نين باشلانجيغي اولدو و اوندان ايره لي گلن اجتماعي دئيشيك ليكلر، هابئله انگلتره امپراطورلوغونون داغيلماسي ،ژاپن دا مشروطه انقلابي، قادين حركاتيندا بويوك تاثير بوراخدي. روسيه ده 1905 نجي ايلده انقلاب ،قادين حركاتي، قادين لار اعتصابلاري 1908 نجي ايلده گونده ليك 8 ساعات ايش اوچون ، آلمانيادا سوسيال دمكرات قادين لارين فعاليتي ، اوچونجو دونيا ئولكه لرينده: جنوبي آفريقا دا قيز لارين مستعمره دولتين عليهينه قيامي ، هندوستاندا ايسه قادين لارين مبارزه سي تحصيل قيزاوشاقلارينا و سس وئرمه حاققيني الده ائتمك اوچون باش وئرميشدير. آسيا قيطعه سينده ده قادينلار ملي اجتماعي حركاتلاردا ،اشتراك ائتمك له برابر همين حركاتلاردا اوز ايستك لريني ايره لي سورموشلر. 1904-ده، چين ده ضيالي لر بيرينجي قيزلار-مكتبي ني آچماقلا قادي نين سس حاققين مطرح ائتديلر. ژاپن دا قادينلار روسيا ايله ساواش دا ضيد محاربه جبهه سينده فعاليت ائديب ، " قادين دونياسي" آدلي بير ارگان ياراتديلار-هانسي كي 1909-1907 ايل لر آراسي قادين لاري سياست صحنه سينه جلب ائتمك ده بويوك رولو وار ايدي. مصرده، 1899-دا ،" تحريرالمرات" كتابين دا قادين لارين حجاب مسئله سي، كيشي لرين راحاتجاسينا نئچه قادينلا ياشاماسي ايله مخالفت اولونوردي .بونا گوره ده روحاني لر طرفيندن اعتراضا سبب اولدو. مصر قادين لاري نين مدني و اجتماعي حركاتي داوام ائدير دي.بيرنجي دونيا محاربه سيندن ئونجه 15 قادين ژورنالي مصر ده چاپ اولونوردو. مشروطه حركاتين دا قادين لارين اشتراكيني دونيا دا گئدن قادين حركاتينين بير حصه سي حساب ائتمك اولار. عين زاماندا بير سيرا عامل لر 20 نجي عصرين اول لرينده قادين لارين سياسي و اجتماعي فعاليت ائده بيلمه لرينه شرايط يارا تميشدي:
-19 نجي عصرده باب حركاتي، طاهره قره العينين رهبرلي يي ايله بير سيرا بابي قادين لارين زنجان دا قيامي.

تاريخچي مرتضي راوندي نين يازديغي نا اساسا قره العين مبارز و آزاد سئور و شاعره بير قادين ايدي. قاجار امپراطورلوغوندا بيرينجي قادين ايدي كي بش مين كيشي نين ايچينده قادين حقوقو اوزره مبارزه ائدير وهمين مبارزه نهايت اونون باشيني دار آغاجينا آپارير. دئمك اولار كي خرافاتي حجابين گوتورولمه سينده ئون جول بير قاديني دي. لاكن مير غضب عين بوگون كي ايران رژيمي نين جلادلاري كيمي نماز چادرا سي نين اوستوندن ايپي آتيب واونو بوغور.

باخماياراق كي بو حركات رحم سيزجه بوغولور، تاثيريني ضيالي لر اوستونده قويور.

-آوروپانين ليبرال تفكرو، ايران دا ياشايان ضيالي لرين اوستونده بويوك تاثير بوراخير . ميرزا فتحعلي آخوندوون 1878-1812 ايل لر آراسي يازيلاريندا قادين تحصيلين دن و حجابدان صحبت گئدير. اولكه دن خارج، استانبولدا "اختر" كلكته ده "حبل المتين" مصر ده " ثريا و پرورش " و آذربايجان د ا " ملانصرالدين " درگي لرين ده قادين لارين تحصيل و اجتماعي و سياسي فعاليت لرينه عايد مقاله لر چاپ اولونوردي .

- تنبكي حركاتي 1892-1891 نجي ايلده مختلف شهر لرده قادين لاري خارجي استعمارين عليهينه خيابان لارا چكير. قادين لارين ايچينده زينب پاشاني آد چكمك اولار. زينب پاشا 40 نفر قادين لا خارجي استعمار گرين و اونون لا برابر جنسي نابرابر ليگين عليهينه مسلحانه جنگه ال آتير .

تبريز بيرينجي شهردير كي ناصرالدين شاهين تنبكي نين امتيازين بير انگليسي شركته واگذار ائتمگه عكس العمل گوسترير و مخالفت بايراغين قالديرير. بازار باغلانير ، 20 مين سلاح لانير و شاها تلگراف گوندريرلر، لاكن شاهين مامور لاري زورلا كسبه ني مجبور ائدير لر مغازالاري آچسين لار. نئچه ساعات مغازالارين آچيل ماغيندان كئچمه ميشديركي، قادين لار سلاحا ال آپاريب و بازاري قاپاديرلار و ناصرالدين شاه مجبور اولور "رژي" مقاوله سين لغو ائتسين.

چوره ك مسئله سينده فئودال لار ارزاقي احتكار ائديرديلر و بو زامان دا بهاليق و احتكار عليهينه زينب رهبرليگي ايله اوچ مين الينده آغاج قادين كسبه ني مجبور ائديرلر بونلارا قوشولسونلار، بو حركات د ا مراغه دن گلن قشون گولله آچير، بش قادين شهيد اولور صاباحي سي گونده اوچ قادين شهيد و بير عده يارالي. قادين لارين شعاري سياسي شعارا، سلطنت عليهينه چئوريلير. البته بو حركت لرده زينب پاشا تك دئيل . يئددي نفرليك بير دسته كي بو دسته نين هر بير عضوو تبريزده بير عده قادين لارا فرمانده ليگ ائديردي كي آدلاري: فاطمه نساء ، سلطان بيگم ، ماه شرف ، جاني بيگم ، شاه بيگم، خيرالنساء ، و زينب پاشا . بودور آذربايجانين سلحشور قادين لارينين اجتماعي نابرابرليگه و نئچه قات ظلم عليهينه مبارزه لري .زينب پاشا نين اوستون لوگو اونون قدرتي دير اجتماعي اعتراضلاردا و عدالت اوزه مبارزه نين تشكيلاتچيليقين دا. تاسف له جامعه نين گئري قالماسي سببيندن بو قدر فداركارليقا باخماياراق قادينلارين سهمي هئچ ايدي.

بيرينجي دونيا محاربه نين باشلانماسي موقتي اولاراق قادين حركاتي نين ياييلماسينا مانع اولور. لاكن بيرنجي دونيا ساواشين بيتمه سي مخصوصا اكتبر انقلابي روسيه ده، قادين حركاتينا يني دن جان وئرير. آذربايجان ، باكي دا چاپ اولونان "شرق قاديني " آد د ا غزه ت، ايران دا ياشايان قادين لارين حركاتي حاققدا مختلف مقاله لر چاپ ائديردي. بو غزه ت آذربايجاندا، گيلاندا و خراساندا چوخلو اوخوجوسو وارايدي. بو غزه تين يازديغينا اساسا بيرينجي قادين لارين بين الملل گونو يعني 8 مارت،1921 ده (1300 شمسي ده) كمونيست قادين لارين توسطي ايله انزلي ده برپا اولونور. تقريبا 500 قادين اشتراك ائدير.

1920 نجي ايلده بريتانيا دولتي نين سازمان اطلاعاتي احمد شاه قاجارين عليهينه نظامي كودتا ائدير و رضاخاني اقتدارا گتيرير. رضاخان جمهوريت شعاري ايله ميدانا گلير. سونرا 1925 نجي ايلده سوزون گئري آليب و ئوزون شاه اعلان ائدير. باشينا تاج قويوب و تاريخي تحريف ائتمك بيرينجي اساسي اقدام لاردان اولور كي شوونيست مزدور لاري اونا ال آتيرلار. مشروطيت دوراني نين بوتون نائليت لرين مركزي دولته فدا ائديركي بونلارين بيرنجي قرباني لري غير فارس ملت لري ايدي. تورك دولت لري نين سيستمين دئييشيب و اونو فارس لاشديرماغا باشلايير. اوزونه بير قوندارما اولگو گوتورمه يه هم دولت استروكتورلاريندا هم ديل مسئله سينده باشلايير. ائله اونا گوره ده كي جاماعاتي اينان ديرسين، پهلوي آديني اوزونه فاميلي يا گوتورور. سونرا پهلوي پاپاق ، پهلوي گئيم ، پهلوي سيستم ، هر شئي ده ساساني دورون خاطيرلاماق . گويا تاريخي يني دن برپا ائتمك فارس لارا قوللوق و ديگر ملت لرين عادت ، عنعنعه ، ديل ، آد ، يئر، مدنيتين تماميله سيليب آتيپ ، كتابلارين آرادان آپارماق و نهايت كي 1936 نجي ايلده اساسي قانون دا فارس ديليني رسمي بير ديل كيمي اعلان ائدير. بو ساحه ده بوندان اول قاجار دورين ده حكومت لر حقيقي معني دا فدراتيو صورتده اداره اولونوردو. چوخلو ايالت لرده محلي حكومت لر و محلي حاكم لر واسطه سيله آزادليق وارايدي . رضاشاه بونلارين عكسينه اولاراق بو سيستمي دئيشيب و كوچورتمه لر باشلانير. فارسلاردان چوخلو مامورلاري ولايت لره كوچورده ره ك ، ائتنيك لري مختلف يئرلره كوچوردور، بونون دا آديني اصلاحات قويور. او جمله دن قادين لار حقيندا اصلاحات آپارماغا باشلايير. هئچ بير خالقين خيرينه بير اصلاحات اولمور . قادينلارادا اصلاحات دئديك ده اگر فارس قادينينا بير شئي وئردي سه ، بونو فارس لار گرك ئوزلري ادعا ائده لر. آنجاق اونلار دا بو مسئله دن راضي قالماديلار. چونكه اونون اصلاحاتي بوندان عبارتي ديركي دولت مامور لارينا امر وئرير دي كي كوچه لرده ئوز ملي پالتاريلا گئدن قادينلار اونلارين چادرا و يا كالاغاي لارين گونوروب اونلارا پهلوي پاپاقي گئيديرسين بو بيزيم مكان دا ياشايان قادين لارين منتالي ته تينه اويغون دئييل دي. البته مدرنيسم هر شكيلده گرك آگاه ليق و اختيار اساسيندا اولسون . آمما رضا شاه بونو ائتمه دي.بوتون مستقل تشكل لري و گروپ لاري و قادين ييغينجاغين قدغن ائدير. سوزده قادين آزادليغي و سس وئرمه مسئله سي وار ايدي . حال بو كي قادين كي بير ديكتاتوري شرايطين ده اجتماعي فعاليت ده حقيقت ده آزاد فعاليت ائتمه ييب سه ، اوزونو درك ائتمه ييب سه ، حتي بونا بير حق ده وئريل سه هر شئي صنعي فورما دا ، نئچه قاديني بوردا اوردا اوتورماق لا قادين آزادليغي آدلان ديرماق دوزگون دئييل. انسان لارين آزادليغي محدودلاشديغي زامان قادينلارين دا حقوق لاري حقيقت ده محدود لاشيردي.لئچك يئرينه بير پاپاق قويماق هئچ بير شئي دئييشمير. وقتي فيكير ، شعور دئيشيك ليگي اولمور، علم ، مدنيت ، اجتماعي ساحه سينده انكشاف ائديل مير ، داهي دوغروسو ان اهميت لي سي قادين اوز ديليني ، اوز مدنيتيني ، منيم سه ميرسه ، قادين نئجه آزاد اولا بيلر؟ وقتي آذربايجان توركجه سينده تماميله كتابلار قدغن ، حتي بو ديلين دانيشماغي هم مكتبلرده هم هر يئرده دانيشان تحقير اولور دي.محسني رئيس فرهنگ استان آذربايجان دئييردي " هركس توركي دانيش سا اونو آخورا باغلايين و الاغين افسارين اونون باشينا ورون " يا عبدالله مستوفي استاندار وقت دئييردي : هئچ واخت اجازه وئرميرديم كي روضه خان توركي ديلينده مرثيه اوخوسون و چيخيش لاريم دا دئييرديم كي سيز " داريوش و كامبيزين ائولادي سيز. نييه افراسياب و چنگيز ديلينده دانيشيرسيز ؟ بوقادين كي ئوز ديلينده دانيشماق دان محروم دور، بو نئجه آزاد اولا بيلر ؟ طبيعي كي آزاد اولا بيلمز. بوگون دئيلير كي رضا شاه مكتب آچدي ، بلي ! مكتب لرين آچيلماسي بوتون شهرلرده كوتلوي لشميش دير .مكتب لرده هانسي تعليمات وئريليردي ؟ طبيعي كي تدريس برنامه لري هاميسي خارجي ئولكه لردن كوپيه اولونموش دور .محتوي داخل ده اولان احتياج اساسيندا دئييل دي. سوادلانما خصوصا بونون فورماسي كي ملي ديل دئييل دي. مثلا دارالفنون دا فرانسه جه اوخوماق يا باشقا يئرده آلمان جا ، يا انگليس جه ، عموميت له مدرسه لر فارس ديلينده ، دئمه لي آذربايجان قاديني با باشقا ملت لره منسوب اولان قادين سوادلانميردي، حقيقت ده بو انسان مسخ اولماغا طرف گئديردي. بونون بئيني يوولوردي . بير انسان كي ئوز آنا ديلين ، آنا ادبياتين ، آنا كولتورون ده تحصيل آلميرسا ، دئمه لي ذهني نقطه نطردن اونون بئيني ئوز ترمين لريله ئوز منطقي ايله ئوز منتاليته تيله فيكيرلشميرسه ، تماميله بير خارجي ، يابانچي ديل نن ،انكشاف ائدير و سونرا يابانچي ملته قوللوق ائدن بير شخص اولور. اونون نه آذربايجانا و نه اوزونه خدمتي كئچمز.بو سياست ده بيز ايكي قرباني وئريريك : بيرنجي سي انسان لار اوزلري كي سوادلانما آديندا قاباغا گئديردي ، اونون اوستونده فارس شوونيزمي نين تدريس سيستمي تطبيق اولونوردو، ايكينجي قورباني ده همان انسان لار قاييديب ئوز ملت لري ني مسخ ائتمك ده جهدگوستريرديلر. و بو ملت لر قورباني اولوردي. تمامي له دئمك اولار كي تحصيل سيستمي مسئله سي ده انكشاف ائتديرمه مسئله سي ده اويدورمادان و مسموميت دن باشقا بير شئي دئييل دي.ائله بو ايشلره قارشي اولاراق آذربايجان دا آذربايجان دموكرات فرقه سي نين وئرديگي شعارلار ، آپارديغي تبليغات لار ، خالقين طرفيندن قارشي لاندي.ميل و رغبت له مردمي لشدي و خالق راحاتجاسينا اوز ملي حكومتي ني قورماغا گلدي چاتدي و رضاشاهين قويدوغو سيستم له مبارزه آپاردي.

8 و 9 آي ميلي حكومت دورينده بيرينجي دفعه اولاراق قادينلار انتخاب اولما حاققي قازانديلاركي ا زامانا قدر اساسي قانون دا يوخ ايدي . بوتون فساد مركزلري باغلاندي. تبريز راديوسو ، مكتب ، اونيورسيتت ، غزه ت داير اولدو. خالقين خيرينه بويوك اصلاحات لار اولدو تورپاق اصلاحاتي ،اوشاق و آنالاردان حمايت ائدن موسسه ياراندي. جامعه ده عدالت اجتماعي برپا اولوندو. آنجاق مركزي حكومت ، ميللي حكومته قارشي توطئه يه باشلادي و بيزيم حكومت داغيلدي. فردوستون يازديگي نا اساسا 50 مين فرقه چي ئولدورولدو. آنا ديلينده كتاب لاريميز يانديريريلدي و شعله لرين آرخاسيندا فرقه چيلر اعدام اولوندو. صمد ورغون آذربايجانين مبارز شاعري بو جنايته ئوز شعرينده بو عنوانلا (يانديريلان كتاب) ئوز اعتراضي ني بئله بيان ائتدي:

جلاد سنين قالاق – قالاق يانديرديغين كيتابلار

مين كمالين شهرتي دير ، مين اوره يين آرزوسو
بيز كوچوروك بو دونيادان ، اونلار قالير يادگار
هر ورقه نقش اولونموش نئچه اينان دويغوسو
مين كمالين شهرتي دير، مين اوره يين آرزوسو.

مركزي حكومت آذربايجاني اشغال ائدركن قادينلارا و اوشاقلارا دا تجاوز اولوندو كه اونلارين بيري ده سريه خانم دي كي ميللي حكومتين بير مبارز و قهرمان قاديني كيمين بوگون آذربايجان قادينلارينا سرمشق دي.
محمد رضا 32 ايل رضا ميرپنجين پروگرامين حياتا كئچيرتدي. 32 ايل محمد رضا نين ديكتاتورلوغو خالقلاري اوجمله دن آذربايجان خالقين جانا گتيريب و29 بهمن تبريز قيامي، پهلوي رژيمينه بير يوموروق ايدي اونا قارشي قيام ائتدي و شاه سيستمينه يوخ دئدي.
انقلاب دان سونرا قادين دوشونوردي كي انكشاف ائده جك، لاكن حاكميتين انسان لارا بيگانه قالماسي و گوندن گونه بونلاري سركوب و اعدام ائتمك، ملت لرين مسئله سينين حليينه بيگانه قالماق ، اقتصادي وضعيتين چتين لشمه سي ، بوتون آزادليق لارين آرادان گئتمه سي، قادين لارين مين لرجه اعدامي، سفاك رژيمله خالق آراسيندا آيريليغا گتيريب چيخارتدي. و 25 ايل انقلابدان كئچه ره ك ميللي ظلم و جنسي ظلم آرادان گئتمه دي. البته دئمك لازم دير كي ميللي و جنسي ظلم بيري بيري ايله آيري دئيل. نه ايچون ؟ اونا گوره كي انسان بير مملكت ده بير تورپاق دا ، قادين كيشي ، اوشاق ، كمپلكس بير بيريله علاقه ده ياشايير.اگر تاريخي شرايطده اقتصادي سيستم اجازه وئرميرسه قادين ميدان دا اولسون، بوردا اقتصادي سيستم له مبارزه آپارماق لازم دير. اگر اقتصادي انكشاف نان انسانين آزادليغين نظرده آلماساق چوخ يالنيشليغا يول وئرميشيك. يعني سيستم دي كي قاديني يا كيشي ني ئوزونه برده ائدير؟ يا آزاد ائدير. ائوده كيشي قادينين عليهينه يا قادينين كيش عليهينه مبارزه آپارماق، پرابلمي حل ائتمير هئچ بلكه صاباحكي دونيايا گلن اوشاق دا ساغلام تربيت اولماياجاق . قادينين مبارزه سي كيشي نين عليهينه يوخ بلكه سيستم عليهينه اولمالي دير. او سيستم ده انكشاف گئتملي دير و سيستم ده انكشاف گئتديكجه هم قادين آزاد اولاجاق هم كيشي. كيشي ني قادين عليهينه و قاديني كيشي عليهينه يونلدن ، هدايت ائدن گوروشلر ، ايفاده لر مسئله ني انحرافا چكمك دير. بونلار بيري بيريله ياشاييرلار، عائله تشكيل ائديرلر، پارتيا قورورلار، زاووددا (فابريك )ايشله يير لر . هر يئرده بيري بيريله امكداشليق ائتمه ليديرلر. اقتصادي سيستمين دئيشمه سينده و گوجلو بير سيستمين ميدانا گتيرمه سينده قادين دا آزاد اولور ، كيشي ده. اقتصادي سيستمي دئيشمك اجتماعي سيستمين دئيشمه سينه يارديم گوسترير.مبارزه ده او استقامت ده اولماليدير. قادين، مبارزه سيني اساسا سياسي – فرهنگي اجتماعي فعاليت لره و رفرم لارا صرف ائتمه لي دير. يوخسا كيشي ايله مبارزه ائتمك و يا امكاناتي كيشينين اليندن آليب ئوز الينه كئچيرتمك بير خانواده ده ائتمك اولار، مثال اوچون كيشي ني مسخ ائتمك يا كيشي قاديني مسخ ائتسين. بو پرابلمي حل ائتمير. گلن نسل نئجه اولمالي دير؟ اونون قيزي نئجه ياشامالي دير ؟ حيات يولداشين مسخ ائتمك له ؟ بير دوشونجه لي بير فيكير صاحبي اولان آنا، قيزينا او درسي وئرمه مه لي دير كي نئجه حيات يولداشين قايناغينا كئچيرت سين؟ عكسينه اونا جمعيتي اويرتمه لي ديركي ، جمعيت ده نئجه آزادليغي الده ائده بيلسين و بو آزادليق هارادا هانسي گلابال جريانلارا قوشولمالي دير كي ، ائله يه بيل سين ، ئولكه ني چيچك لنديرسين. اونداديركي انسانين او يولدا آدديم آتماغي اونون بيرينجي ئوز آزادليغي دير. اوز فردي آزادليغيني اوردا گورر. انسان وقتي بير پرسپكتيولي بير پلانين حياتا كئچيرتمه سينه باشلايير سا، اوزون آزاد گورور. چون داها كور ذهنيتي يوخدور. دونيايا ايشيق لي بير پلان لا باخير و اودا اونون معنوي آزادليغي دي. قادينيين سعادت الده ائتمك يولوندا مبارزه ائتمه سي اوزو سعادتين بير حصه سيدير.

قادينلاريميز انقلاب مشروطيت دن بو گونه قدر سفاك و شونيستي حكومت لره قارشي مبارزه ائديب لر و بو مبارزه ده معين ايشلر گوروب لر و فداكارليق اوزلريندن گوستريب لر. لاكن بو 100 ايلده آذربايجان قاديني نين قارشي سيندا بويوك مانع لر اولوب كي اساس مانع ديسپوتيزم دي.استبدادي حكومت و شوونيستي سيستم ديركي ايران آدلانان يئرده حاكم اولوب و اونلارين آزادليغينين قارشي سين آليب .اگر بئله بير مانعه آرادان گوتورلسه، و آذربايجانين استقلالي تامين اولسا ، طبيعي كي آذربايجان قاديني نين انكشافي چوخ قيسا مدت ده تامين اولاجاق و آذربايجان قاديني آوروپا قادين لاري ايله برابر ئوز آزادليق لاري ني تامين ائده جك.

هیچ نظری موجود نیست: