رضا براهني-نين “آينا” قزئتينه موصاحيبه سيکانادا ” پئن کلوب “ونون کئچميش صدري، قوزئي آذربايجاندا آز تانينسا دا، قرب ادبي ايجتيماعيتي نين ياخشي تانيديغي رضا براهني باشدا اولماقلا آبش، کانادا، آلمانييا، بريتانييا، ايسوئچ و ب. اؤلکه لرده ياشايان، اصلا گونئيلي ۱۳ آدام د.ا.ک-اين دعوتي ايله باکي-يا گلميشدير. آذربايجان تورکجه سينده تحصيل آلماديغيني هميشه اورک آغريسي ايله سؤيله ين بو تورک اديب ايله گؤروشوب صؤحبتلشمک ايمکانيميز اولدو.
اونون حيات يولو
ريضا براهني ۱۹۳۵-جي ايلده تبريزده کاسيب، فارسجا بيلمه يهن بير عاييلهده دوغولوب. بؤيوک قارداشي ايله بيرليکده اونلارين تبريزده ” پرورش ” آدلي پوللو مکتبده اوخوماسينا ياخين قوهوملاريندان بيري يارديم ائدير. تبريز اونيوئرسيتئتي اينگيليس ديلي فاکولته سيني بيتيرير. تورکييه ده اينگيليس ادبيات اوزره دوکتورلوق مودافيعه ائتديکدن سونرا ايرانا قاييدير. حربي خيدمتدن سونرا تئهران اونيوئرسيتئتينده چاليشير.
سونرالار بير سيرا اؤلکه لرده پروفسور کيمي ايشلسه ده، تئهراندا يالنيز پروفسور کؤمکچيسي ايشله ييب، اوندان يوخاري قالخماسينا ايمکان وئرمه ييبلر. اينقيلابدان اؤنجه آ.ب.ش-آ دعوت ائديليب، تگزاس، يوتا اونيوئرسيتئتلرينده اينگيليس ديلي و تطبيقي ادبياتيندان درس دئييب. ايرانا قاييداندان سونرا يازديغي ” حاکيم و محکوم کولتور ” مقاله سينه گؤره توتولوب. ايشگنجلره معروض قاليب. يازي تورکلرين، او جومله دن فارس اولمايان باشقا ائتنيک قروپلارين ميللي-مدني هاقلاري هاقدا ايميش.
شاهليق دؤنمينده ايندي اولدوغو کيمي، ايراندا آذربايجان تورکجه سينده مکتب ياساق ايدي. هئچ بير اساس گؤستريلمه دن ۹ آي زينداندا ياتيب ريضا براهه ني. سربست بوراخيلديقدان سونرا يئنيدن اونيوئرسيتئتده درس دئمه يه باشلاسا دا، ايشله مه سينه انگللر تؤره ديليب. اودور کي، يئنيدن آمئريکايا موهاجيرت ائتمه يه مجبور اولوب. آيووا اونيوئرسيتئتينده درس دئييب.
اورادا “ضل الله “ي (شاه اؤزونو بئله آدلانديرارميش) - ( ” زيندان شعرلري ” ني) يازيب. شعر اينگيليسجه يه ترجومه ائديليب. آردينجا زينداندا باش وئرنلره داير بير کيتاب يازيب. ۱۹۶۸-جي ايلده يازديغي ” کيشيليک تاريخي ” کيتابي نين ايراندا چاپ اولونماسينا ايجازه وئرمه ييبلر. سونرا دوکتروو آدلي بير آمئريکالي يازيچي بونا داير بؤيوک بير مقاله ايله چيخيش ائده رک، اونو اينگيليسديللي توپلوما تقديم ائديب. آمئريکادا اونلو يازيچيلارلا امکداشليق ائديب. کانادا ” پئن کلوب ” اونون پرئزيدئنتي اولوب. ۱۹۷۹-جو ايل اينقيلابيندان سونرا باشقا موخاليفلرله بيرليکده تئهرانا قاييديب. تئهران اونيوئرستئتينده يئنه پروفئسسور کؤمکچيسي کيمي چاليشيب. لاکمن سئنزورايا اعتيراض ائتديگينه گؤره يئنه توتولوب. سونرا يئنه موهاجيرت…
ايندييه ده ک ۲۰-دن چوخ روماني، ۳۰-آ ياخين شعر توپلوسو چيخيب.
هله شاه دؤورونده يازار همکارلاري - غلامحسين سيدي، جلال آل احمد، احمد شاملو و باشقالاري ايله ايران يازيچيلار بيرليگيني تاسيس ائديبلر.
بير موصاحيبه سيندن ائپيزود:
” …مکتبده اوخودوغوم ايلک ايللرده داوا-دالاشداکي دانيشيقلارين هاميسي تورک ديلينده اولوردو. درسده هامي تورکجه دانيشيردي. او زامان من مکتبين ديوار قزئتيني تورک ديلينده چيخاريرديم. آنجاق ميللي هؤکومت سوقوتا اوغراياندان سونرا تورک ديلي ياساق اولوندو. امر ائتديلر کي، قزئت فارس ديلينده چيخماليدير. البتته، بونو بيزه تورک ديلينده سؤيله ديلر. همين دؤورده من فارس ديلينده يازا بيلميرديم. بو سببدن ده قزئتين چيخاريلماسيني باشقا بير شاگيرده تاپشيرديلار. جومه گونو من ائوده ناراحات اوتورموشدوم. آنام سوروشدو: ” نييه توتقونسان؟ ” . من حاديثه ني اونا دانيشديم. آنامين منه دئديگي ” اوغول، تورکجه ياز ” - سؤزلريني هئچ واخت اونودا بيلمرم. من يئنه کؤهنه کاغيذلاري بير-بيرينه ياپيشديريب، مؤوزو تاپيب يازديم. سحري گون اونو فارس ديلينده چيخان قزئتين يانيندان ياپيشديرديم. سونرا سينفه گئتديم. مکتبين مودير موعاويني گليب اونو قوپاردي. سونرا زنگي چالدي. هاميني - شاگيرد و موعليملري مکتبين حَيَطينه چاغيريب، سيرايا دوزدو. او، بيزدن تورک ديلينده سوروشدو: ” تورک ديلينده اولان بو قزئتي کيم يازيب ياپيشديريب؟ ” . ۱۲- ۱۱ ياشيم وار ايدي. من قاباغا چيخديم. موعاوين منه تورکجه دئدي: ” مگر دئمه ميشديم کي، تورکجه يازمايين؟ ” . دئديم: ” بلي، دئييبسينيز ” . يئنه تورکجه سوروشدو: ” بس نييه يازيبسان؟ ” . جاواب وئرديم: ” من فارسجا بيلميرم ” . او، قزئتي يئره آتدي. سونرا بوينومون کؤکوندن توتوب، باشيمي آشاغي اَيدي. تورکجه ميزده منه دئدي: ” يالا بوراخديغين بو قزئتي ” . من او قزئتين هاميسيني اولدن آخيرا قدر بويالارينادک يالاديم… ”
بير رومان ايچينده اوچ رومان
- دوکتور، دئييرسينيز کي، آنا ديليمي کسنلره قارشي اونلارين اؤز ديلينده موباريزه آپاريرام. بونا بير قدر آيدينليق گتيرردينيز.
- هيسس ائديرديم کي، ادبي ايستعداديم وار. گؤردوکلريمله ماراقلانير، داها چوخ معلومات توپلايير و اؤزومو تصديق ائتمک ايسته ييرديم. ديليمي کسسه لر ده، ذهنيم ايشلک حالدا اولدوغوندان اؤز ديليمي مودافيعه ائديرديم. بو بير گئرچکدير. بونونلا بئله اؤز ديليمده تحصيل آلماميشام، رومان، شئير اوخوماميشام. چونکي اؤز ديليم ياساقدي. آما ذهنيمي ياساق ساخلاماغا حاقيم يوخدو. اونا گؤره ده قاداغان اولونموشا، آنا ديليمه بير واسيطه چي تاپيرام. حاکيمين ديلينده، ياخود حاکيم ديلده عوصيان ائديرم. ديليمي کسمکله منده بير عوصيان اوچون اساس قويوبلار. باشقا بير سبب ايسه يوخسول عاييلهده دونيايا گلمگيمدير. بو دا عوصيانا علاوه اولونوب. سونرا اوخوموشام. بورادا باشقا بير حاديثه ويجدانلا باغليدير… بونون بير حيصه سي عاييلهيه، بير حيصه سي ايجتيماعي طبقه يه، بير حيصه سي ايسه موباريزه يه عاييددير. بونلارين هاميسي منه بير چاغيريشدير. من بير موخاليف يازيچييام. بو هئچ ده هر کسين آنلاديغي موخاليفتچيليک دئييل، من بير موتههيد (حرفي معناسي ” عؤهدهليک ” اولسا دا، اوستاد بورادا ميلتي قارشيسيندا ضيالي کيمي اؤز بورجونو نظرده توتور- س.س.) يازيچييام، هم خاراکتئرلري ياراتماقدا، هم ريتملرده و س. بونون ايکينجي طرفي ايسه اودور کي، من دونيادان اؤيرنميشم. اينگيليس ديليني من چوخ تئز و يئنييئتمه ياشلاريمدا اؤيرنديم. او واختلار آرديجيل اولاراق، اينگيليس ديلينده خئيلي کيتاب اوخودوم. ائله گنجليک ايللرينده دونيا ادبياتي ايله جيدي شکيلده تانيش اولماغا باشلاديم. دوستويئوسکيني اينگيليسجه اوخوموشام. ” کاسيب آداملار ” اثريني اوخوياندا گؤردوم کي، ائله بيل دوستويئوسکي تبريزده اولوب و بيزلردن يازيب. سونرا ” جينايت و جزا ” ني اوخودوم. هيسس ائتديم کي، ايچينده اولدوغوم حرکاتلا اونون بير باغليليغي وار. اونا گؤره ده روماندا اؤزومو دوستويئوسکي نين شاگيردي ساييرام. اونون ” يئرالتي يادداشلار ” ايني اوخوياندا ائله بيلديم بونو اؤزوم يازميشام. تولستويو، فولکنئر و باشقلاريني دا چوخ ائرکن ياشلاريمدا اوخوموشام. آما منيم داها چوخ مودئرنيست دوشونجه ايله ياخينليغيم واردي. رومان يازا-يازا بئله بير نتيجه يه گلديم کي، بيزيم آذربايجانين ” تؤورات ” اي يوخدور. موقدس کيتاب اولسا دا، اورادا بير ائتنوسون حياتي باشدان سونادک يازيليب. بونونلا باغلي بعضي دوشونجه آداملاري نين سؤزلري وار. مثلا، فولکنئر دئييردي کي، من ايکي کيتابي هر ايل اوخويارام: بيري ” عهد عتيق ” ، او بيري ايسه ” دون کيشوت ” . من بورا باشقا ايکي کيتابي دا علاوه ائتميشم: ” مين بير گئجه ” ، مؤولوي نين ” مثنوي ” سي. آنجاق چوخو ” مثنوي ” دير. چونکي اوندا بير هئکايه بيتمه ميش اؤزوندن سونراکيني تقديم ائدير. منيم ذهنيم بو جوردور. منيم آذربايجانيمي هئچ کس يازماييب. حتّي مرحوم دوستوم قولامهوسئين سيدي نين آذربايجاندا باش وئرميش بير-ايکي حاديثه يه، مثلا، مشروطه حرکاتينا داير پيئسلري و س. بونو تام اهاته ائتمير. منيم ايشيم بير قدر فرقليدير. ” آياز ” رومانيمدا حاديثه لره آيازين گؤزو ايله باخيرديم. بو آيازين ۲۵۰۰ ياشي وار.
منيم بو رومان ايچينده اوچ رومانيم وار. بير کؤله دير، بير شاهدير، آراداکي ايسه منصور هللاجدير کي، اونو تيکه-تيکه ائديبلر. حاضيردا منصور حيصه سيني باشا چاتديرميشام. بونو ايراندا ” خمير ائتديلر ” (سانسور - س.). آنجاق خاريجده اونو ترجومه و چاپ ائله ديلر. ۲۰۰۰-جي ايلده بو کيتاب فرانسادا فرانسيزجا چيخدي. او واخت يازديلار کي، بو، ” بشريتين وضعيتي هاقدا بير بياناتدير ” . سانسور تاريخينده بو گؤرونمه ميش حاديثه دير - تصوور ائدين کي، سيز ۳۵ ايل اؤنجه بير رومان يازميسينيز، سئنزورا اونون اؤلکه ده چاپينا ايجازه وئرمه ييب. اوستوندن بو مودت اؤتندن سونرا همين رومان چيخير، چيخاندا دا فارسجا دئييل، باشقا ديلده - فرانسيزجا ايشيق اوزو گؤرور. او اثرين يازاري ايسه باشقا بير ديلين داشيييجيسي اولسا دا، فارسجا يازيب. بو اوچ روماندان ايکينجيسيني يازيب قورتارميشام. ترجومه يه وئرميشم. اوچونجونو ايسه يازاجاغام. گؤرون، نئجه وضعيت يارانيب - اولا، مؤليف آنا ديلينده دئييل، فارسجا يازير، کيتاب هله بو ديلده چيخماميش فرانسادا فرانسيزجا چيخيب. اورادا بو اثره اساسن ۶ تاماشا صحنهلشديريلير و دونيا اؤلکه لرينده نوماييش ائتديريليب.
حاکيميتله امکداشليق ائتمه ميشم
- اثرلرينيزين وطنده آنا ديلينده چيخماماسينا نئجه باخيرسينيز؟
- ايراندا ” آياز ” چتين کي چيخسين… آنجاق بورادا اولا بيلسين کي، بو باش توتسون… ايلک اولاراق، ” منيم اؤلکه مين سيرلري ” نين (اسرار سرزمين من - باي بک) چاپيني ايسته ييرم. ايراندا اون ايله ياخين ايدي کي، چاپينا ايجازه وئريلميردي…
- دئديگينيز کيمي، کاسيب عاييله دن چيخميسينيز. بو عاييله نين اؤولادي نين اثري آپاريجي ديللره - اينگيليس، فرانسيز ديللرينه ترجومه اولونور، دونيا اوخوجوسو اونو قبول ائدير. بئله بير اينسان هم ده اؤزونو ” موخاليفت ” آدلانديرير…
- من سانسور قويان رئژيمه موخاليفتم. او رئژيم کي سئنزورا ايله مشغولدور، اونونلا امکداشليق ائده بيلمرم. اصلينده ايندييه قدر هئچ بير حاکيميتله امکداشليق ائتمه ميشم ده. من هميشه موستقيل اولموشام. اونيوئرسيتئتده موعليم ايشله ميشم. سونرا مني اورادان آزاد ائديب توتوبلار. هم شاهين، هم اينديکيلرين دؤورونده زيندان چکميشم. من باشقا اؤلکه لرده ايشله ميشم. آبش-دا موختليف شتاتلارين اونيوئرسيتئلرينده درس دئميشم.
تئهران تورکلرين ان بؤيوک شهري
- سيز سانسورا قارشي موخاليفسينيز، دئموکراتييا طرفداريسينيز. هر زامان سؤز، فيکير، مطبوعات آزادليغي طلب ائديرسينيز… بو سيرادا ديل يوخدور؟
- دئمک اولار، آنجاق ديل طلبي وار. ايران ستاتيستيکاسينا (آمار - باي بک) باخساق، اؤلکه اهاليسي نين ۳۷ فايزي تورکدور. تئهران اهاليسي نين تقريبن ياريسي تورکدور. باشقا شهرلرده ده تورکلر وار. بونلاري نظر آلساق گؤررريک کي، تورکجه دانيشان ان بؤيوک شهريميز تئهراندير، کرجدير. دوزدور، تبريز آذربايجانين تاريخي بير شهريدير. آنجاق ندن تورکلرين و باشقا ائتنيک قروپلارين بئله اوستونلوک تشکيل ائتديگي شهرده اؤز ديلينده مکتبلري اولماسين؟ بوتون قزئتلر بو ديلده چاپ اولونماليدير. ايراندا بيزيم اساس پروبلئميميز بودور. ۱۰۰ ايل اؤنجه، مشروطه دؤورونده بو مسله هلل اولونموشدو. او زامان انجومه ني-عيالت و ويلايتلر يارانميشدي. انجومه ني آذربايجان، تبريز وار ايدي. اوندا بوتون مکتبلرين ايکي ديلده - تورک و فارس ديلينده تدريسي هاقدا قرار قبول اولونموشدو. يئني مکتبلرده درسلر ايکي ديلده کئچيريلدي. ريضا شاه گلندن سونرا فاشيست دوشونجه ليلرين تاثيري آلتيندا تورک ديلي لغو ائديلدي. بوتون فنلر فارسجا تدريس اولونماغا باشلادي. بيزيم زامانيميزدا ايسه بير ايل - ميللي هؤکومت دؤورونده آنا ديلينده تحصيل آلديق. مکتبه گئدنده هئچ بيريميز فارسجا بيلميرديک. فيرقه دؤوروندن سونرا يئنه تورک ديلينه ياساق قويولدو. شاه دؤورونده يازديغيم ” حاکيم و محکوم کولتور ” آدلي باياق سؤيله ديگيم مقالمده دئميشم کي، بير سيرا سؤزلر وار خالق اؤزو يارادير. مثلا، تبريزده مينيبوسا - ” قاپديقاچدي ” دئييرلر. هله ده بو سؤزون قارشيليغي نه فارسجا، نه ده تورکجه وار. بو، خالقين ديليدير. بيز اوندان يارارلانيريق، ضياليلار، ائلم آداملاري بو کيمي سؤزلري جيلالاياراق، اونا علمي ماهيت وئرير. ضياليلارين ياراتديغي سؤزلر ده خالق آراسيندا ياييلير. آنجاق خالقين ياراتديغي داها تئز قبول ائديلير و ياييلير.
- بو گون گونئي آذربايجاندا، ايراندا تورکلرين ديلله باغلي دورومونو قيساجا اولاراق نئجه ديرلنديرردينيز؟
- کسروي دئيردي کي، تورکلر هر يئرده وار. تورک جمعيتي چوخدور. اونا گؤره ده تورک ديلي گرک فارسجا ايله ياناشي تدريس اولونا. او يئرده کي تورکلر چوخدور، اورادا تورک ديلي تدريس ائديلمه ليدير. محللي رسمي ديل تورک ديلي اولماليدير. عيالتلرين اراضي-اينضيباطي بؤلگوسو ديل عاميلينه اساسن آپاريلمالي ايدي. مثلا، بيزيم ياشاديغيميز کانادادا اينگيليسلرين ياشاديغي اراضيده اينگيليس، فرانسيزلارين اوستونلوک تشکيل ائتديگي يئرلرده فرانسيز، قيرميزي دريليلرين بؤلگه لرينده اونلارين ديلي رسمي ديلدير. ايراندا تقريبن ۸۰-ه ياخين ديل وار. اؤلکه ده ائتنيک ايالتلرده اساس ديل يئرلي يا اورتاق، يا دا ميللي ديل اولماليدير. بيزيم هئچ کيمله داواميز يوخدور. اونا گؤره ده دئموکراتيک قايدالارا سؤيکنه رک، بو مسله هلل ائديلمه ليدير. تئهراندا ايکي ديل - تورک و فارس ديلي رسمي اولماليدير. بو، يوللاردان بيريدير. بونو گرک آذربايجانين دئموکراتيک يوللا سئچيلميش دئپوتاتلاري ييغيشيب هلل ائتسين. دوزدور، من فارسجا يازميشام و کيتابلاريمين ساتيشينا گؤره بو منيم زييانيمادير (گوله رک). بورادا سيزي کيم روس ديلينده يازيب-اوخوماغا مجبور ائده بيلر؟ آخي، بو اولان ايش دئييل. ايران ائله بير مملکتدير کي، رهبري نين آنا ديلي تورک ديليدير. اطرافيندا دا چوخلو سايدا تورک وار. آيتوللا خامنئيي تبريزه گئدنده ده اوراداکي شاعيرلرله هم تورکجه، هم ده فارسجا دانيشير…
صدرالدين سولطان
آينا
BayBak
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر