حسن اومود اوغلو
موختليف طايفا آدلاري ايله يئر كوره‌سينين بير چوخ حيصّه‌سينه حؤكمرانليق ائله‌ين توركلر دونيانين ان قديم ميللتلريندن بيريدير . آلتاي‌لاردان باشلانميش شومالدا بوزلو دنيزه قدر ، جنوبدا ايسه هندوستانا قدر ،غرب‌دن ايسه بالكانا قدر ياييلميش تورك ائتنوْسلاري دونيا مدنيتينه ان بؤيوك تأثير بوراخميش . توركلر بو گونكو ايران اؤلكه‌سينين ان قديم ساكينلريندن ديرلر . بوتون دونيا ديللرينده اولان سؤز خزينه‌لريميز بونا ان دوزگون اؤرنك اولا بيلر . هله مادلار ايرانا گلمه‌ميش بورادا توركلر باشقا ـ باشقا ائتنوس آدليقلاري آلتيندا ياشاييرديلار . ايرانين قديم و يئني جوغرافييا سؤزلوكلرينده اولان توْپوْنيملر ( جوغرافي آدلار) بونو ثبوت ائله‌يير . ان قديم ايران خاقانليغي هخامنشي ، اشكاني شاهلاري آدلاريندا كي تورك آنتروْپوْنيم‌لري دانيلمازدير . دونيا ديلچي‌لري بو مودعاني تصديقله‌ييرلر . قديم ايران داش يازيلي عابيده‌لرينده (ميخي كتيبه‌لر ) آوئستا و حتي شاهنامه‌نين متنينده يئرلشن بير چوخ تورك آدلاري ، سؤزلري ، توركيزم‌لر واردير . بو مسئله‌ني حتي بئله انصافسيز فارس لئسيكوگرافلاري اؤزلريده اعتراف ائديرلر . قديم فارس لغت نامه‌لردن اولان فرهنگ نظام دا بئله بير قيد وار : « آميزش فارسي با تركي در همان اوايل اسلام شده است نه در اثر سلطنت مغول ، زيرا در آثار اوليه ادبيات فارسي نيز الفاظ تركي است حتي مي توان گفت آميزش تركي و فارسي خيلي قبل از اسلام واقع شده ، چه تركان قديم همسايه ايران بودند و با آن مرابطه داشتند . ايران قديم ميان ترك ها ، سامي ها ( آشوري ها ) واقع شده بود و باعث آميزش سه زبان آريايي ، سامي و تركي گرديده است » .( فرهنگ نظام ، جلد دوم ، مقدمه ) دونيا لوغت شوناسلاري و تدقيقاتچيلارينين چاليشمالاري نتيجه‌سينده آدينلاشديريليب كي فارس ديلينده ايگيرمي مينه ياخين تورك منشألي سؤزلر وار . ( باخين فرانسادا جامع التواريخ رشيدينين كاتئرمئر چاپينين مقدمه‌سينه و يا خود فرانسادا همين كيتابين بولوشه چاپينا ) ايسته‌ينلر محمد عباسي طرفيندن ايراندا ايلك دفعه چاپ اولان برهان قاطع سؤزلويونون گيريش حيصه‌سينه‌ده باخا بيلرلر . بو سؤزلردن سونرا تدقيقاتچيلاريميز اوچون فارس سؤزلوكلرينده آنا ديليميزدن فارس ديلينه كئچن كلمه‌لرين علامتلريني قئيد ائديريك . قيد ائتمك لازيمدير بير سيرا استثنالاري نظرده آلماساق ، سونلوقلاري آشاغيدا كي كوْمپوْنئنت ( اَك) لرله بيتن سؤزلر تورك منشألي سؤزلرديرلر .
1 ـ فارسجا تلفوظونده سونو « آق » ، « آغ » ، « آك » ، « اوْك » ايله بيتن . مثلاً : اتاق ، سراغ، الك ، يدك ، چابك و ساير سؤزلر بو سيراداندير .
2 ـ فارسجا تلفوظونده سونو « مَه // مِه » ايله بيتن سؤزلر . مثلاً : دكمه // تكمه ( دوگمه // دوكمه) ،( تؤكمه // توْكمه) ، قيمه (قيمَه // قيمِه ) ، سرمه ( سوْرمه // سوْرمِه ) ، چكمه ، دلمه، چاتمه ، قاتمه ، چنباتمه و ... بو سيراداندير . ( عرب سؤزلري مستثنا اولاراق )
3 ـ « اوق » ، « اوْق » ، « ايق » ، « اوْك » عنصرلري ايله بيتن سؤزلر . مثلاً : قرق ، اَغروق ، ايليق ، بولوك ، چابك // چابوك و ...
4 ـ « چي » ، « چي » عنصرلري و يا شكيلچي‌لري‌له بيتنلر . مثلاً : سورچي ، قورچي ، يورتچي ، ارابه‌چي ، قهوه‌چي ، يازيچي و ... سؤزلر .
5 ـ « ليق » ، « ليق » ، « لوق » عنصرلري بيتنلر . مثلاً : بوزلوق ، قارليق ، باشلوق ، اتاليق ، باشليغ و ... .
6 ـ « لاق » ، « لاخ » ايله بيتن سؤزلر . مثلاً : ييلاق ، قشلاق ، باتلاق . لاخ عنصرو فارس ديلينده آرتيق شكيلچي كيمي ايشله‌نرك ، فارس سؤزلريله بيرليكده دوزلتمه سؤزلرين عمله گتيريلمه‌سينده اشتراك ائتميشدير . مثلاً : سنگلاخ ، رودلاخ ، نشيب لاخ ، سولاخ ، سوراخ ، ديولاخ و ... .
7 ـ « ماق » ، « مق » ، عنصرو ايله بيتنلر . مثلاً : چخماق ، قيماق ، تخماق و ... .
8 ـ « آر » ، « اَر » ايله بيتنلر . مثلاً : قاتار ( قطار ) ، چاپار ، آچار ، چپر ، دچار و ... .
9 ـ « اِر » ، « اوْر » ايله بيتن سؤزلر . مثلاً : قاطر ، چادر ، بهادر و ... .
10 ـ « اوْل » ، « آووْل » ايله بيتنلر . مثلاً : قراووْل ، سياول ، قرقاول و ... .
11 ـ « داش » ، « تاش » ايله بيتنلر . مثلاً : داداش ، آداش ، سرداش ، كونولتاش ، يكتاش و... .
12 ـ « غَه // غِه » ، « قَه // قِه » ، « كَه // كِه » ، « گَه // گِه » ايله بيتن سؤزلر . مثلاً : داروغه ، يرقه ( يورقَه //يورقِه ) ، اُلكه ( اوْكه ) ، الكا ( اوْلكا ) ، جلگه ( جوْلگه // جولگه ) و ... .
13 ـ « قي » ، « قو » ، « غو » ايله بيتن سؤزلر . مثلاً : قرقي ( قئرقي ) ، برقو ( بورغو ) ، يرغو ( يوْرغو ) و ... سؤزلر .
14 ـ كؤكونده يا خود قورولوشوندا « ق » و « چ » حرفي اولان آدلار ، سؤزلر، فعل لر تماميله تورك سؤزلري‌دير (قاچاق ، قيچي ، قاچ ، قارچ ، چاقو ) .
15 ـ كؤكونده يا قورولوشوندا « ك » و « چ » حرفلري ايشتراك ائدن سؤزلر ( كوچ ، كوچه ، كوچك ، چكول ، چاك ، چابك ، كچل و ... .
16 ـ كؤكونده ، قورولوشوندا « ق » ، « د » ، « ت » ايشتراك ائله‌ين سؤزلر : قاتر، قاتوق ، قره‌قات ، قوروت ، آنقوت ، قتار // قطار و ... .
17 ـ « انگ » و « نگ » سؤزلري : فشنگ ، تفنگ ، كلنگ ، سنگر و ... .
18 ـ « ي » سسيله باشلايان سؤزلر اكثر حالدا تورك منشألي‌دير : يام ، يامچي، يونجه ،يالغ ، ياله = ( بو سؤزه « پ » پروْتئز اولاراق « پياله »شكليني‌ده آلميش‌دير ) ، يال ، يله ، يون // يان آت معناسيندا نريون و ماديون // ماديان سؤزلرينده گورمك اولار .
19 ـ قورولوشوندا « ق » و « ز » اولان سؤزلر : قاز ، قوزك ، قوزه ، قزوين ، قوز ( بو سؤز گوژ فورماسيندا فارس ديلينده ايشلنمكده‌دير ) .
20 ـ « ت » ، « پ » و يا خود « چ » ، « پ » حرفلريله قورولان سؤزلرين چوخو يئنه‌ده تورك منشألي‌دير : چاپار ، تپش ، تپيدن ، تپه ، توپال و ... .
21 ـ « چ » و « غ » سسلرله قورولان سؤزلر اكثر حالدا تورك منشألي‌دير : بوغچا // بقچه ، غنچه ، چاغ ، چوغول // چغلي و ... .
قيد ائتمك لازيمدير بير سيرا تورك منشألي سؤزلرده ترجمه يولو ايله فارس ديلينه كئچميش‌دير . بعضي بيتگي آدلاري ، حئيوان آدلاري بو يوللا فارس ديلينه كئچميش‌دير . مثال اوچون : قديم تورك ديلينده اولان « دوه‌قوش // دوه‌قوشي » سؤزون « شترمرغ » فوْرماسيندا و يا خود « سيغير ديلي » = « گاو زبان » ، « پيشيك اوْتو » = « علف گربه » ... . فارس ديلينده رنگلرله باغلي بير سيرا سؤزلر ( كوْروْنئميك آدلار ) اكثر حالدا تورك ديللريندن ترجمه اولونوب ، فارس ديلينه كئچيريلميشدير .« سياه‌گوش » ، « سيه‌رود» ، « سيه‌چشمه» ، « مسجد كبود» ، « درياي سياه » ، «درياي سرخ» كيمي آدلار توركجه « قارا قولاق » ،« قارا چاي » ، « قارا بولاق » ، « گؤي مچيد » ، « قارا دنيز » ، « قيزيل دنيز » سؤزلرينين ترجمه‌سيندن‌تؤرنميشدير . فارس ديلينده بير او قدر تورك منشألي سؤزلر وار كي قلميميز اونو قئيد ائتمكدن عاجزدير . اوسته وئريلن اؤرنكلر دنيزدن بير اوْووج‌دور . گئج تدقيقاتچيلاريميز فارس « امثال و حكم » ينده گؤز دولانديرسالار گؤرجكلر علامه دهخدانين توپلاديغي مثللرين چوخو قطعييتله دئمك اولار ياريسي تورك آتالار سؤزوندن فارس ديلينه ترجمه اولونموش سؤزلردير .
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر